Gisteren was in Rotterdam de release-party van REALmag, het ‘zichzelf ontdekkend magazine over identiteit, kunst en wetenschap’. Elk nummer van REALmag heeft een centraal thema. Dit jaar was dat ‘Anders’. Negentig pagina’s zeer lezenswaardige bijdragen over ‘anders’ aankijken tegen de werkelijkheid.

            De release-party begon op zeer indrukkende wijze met aandacht te vragen voor een van de grootste en meest beschamende Nederlandse politieke schandalen, de Toeslagenaffaire of het Toeslagenschandaal. Een onvoorstelbare schending van mensenrechten en privacy. Verdenkingen van fraude en een meedogenloos terugvorderingsbeleid. Het was Institutioneel racisme doordat fraude werd vermoed op basis van persoonskenmerken (in 71% van de 10.270 onderzochte gedupeerde huishoudens had de toeslagaanvrager een migratieachtergrond) leidend tot dehumanisatie door het bikkelharde en onmenselijke terugvorderingsbeleid. Veertien jaar lang. Een onvoorstelbaar leed voor vele ouders, hun kinderen en hun omgeving. Velen gingen de vernieling in, verloren hun baan, gezin en vrienden, kregen grote schulden. Eén ouder beroofde zichzelf van het leven. Toen de overheid uiteindelijk in december 2019 moest zwichten en openheid van de dossiers moest geven aan de slachtoffers van het schandaal bleken vele passages over medewerkers en andere ouders in de dossiers vanwege privacyredenen door het aanbrengen van zwarte balken onleesbaar geworden. Vele pagina’s waren daardoor geheel zwart gemaakt. Dit gaf uiteraard veel ophef. Nog steeds was er immers geen volledige openheid. Op sociale media werd #afplakjesdag gebruikt. Het zwartmaken van teksten is het uitgangspunt voor de video met als titel ‘Onder de streep’ die kunstenaar Carla Hopmans maakte waarmee de release-party van REALmag begon. In de video zagen wij hoe een verslag van de ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag pagina voor pagina met zwarte inkt onzichtbaar wordt gemaakt. De kijker ziet van bovenaf de tekst die door een hand met een kwast steeds meer onder de natte zwarte inkt verdwijnt. Het levert een overweldigende weergave van hetgeen is gedaan voorafgaande aan het moment dat de dossiers aan de slachtoffers werden gegeven. Als kijker word je meegenomen in dit ijzig kille proces. Je kunt je enigszins voorstellen hoe de gedupeerden zich hebben gevoeld toe zij hun dossiers openden.

            Aansluitend aan de weergave van de video vertolkten de zangeres Yuli Minguel (zelf gedupeerde van het schandaal) en actrice Kaltoum Boufangacha, een deel van de theatervoorstelling ‘Verloren Onschuld’. Alleen al in Rotterdam waren er 9200 gedupeerden. Het script kwam tot stand op basis van gesprekken met lotgenoten en het Rotterdams Wijktheater.  De setting van de voorstelling is een waarheidscommissie. Het publiek zit aan tafel met gedupeerden en spelers (zie foto hieronder). Yuli en Kaltoum overweldigden ons gisteren met bikkelharde verbale en nonverbale woede en verontwaardiging. 

De voorstellingen in Rotterdam, Amsterdam en Den Haag waren tussen mei 2023 en januari 2024. Helaas is de voorstelling er in het Rotterdamse Wijktheater niet meer te zien, ik had er zeker heen gegaan, maar een voorstelling over de kinderen van de slachtoffers is nog te zien.

Ik beken, ik was de toeslagenaffaire tot gisteren grotendeels weer vergeten, maar na de twee presentaties bij REALmag staat het weer scherp op mijn netvlies als voorbeeld van institutioneel racisme. De video en de uitvoering doen ons herinneren.

In het, gisteren verschenen, REALmag magazine over ‘Anders’ is te lezen over ‘Verloren Onschuld’ en ‘Onder de streep’ en meer beschouwingen over de toeslagenaffaire. En uiteraard nog veel meer interessant leesvoer. Het nummer is te bestellen via deze link: https://www.realmag.nl/shop/realmag-anders/

Dehumanisatie, discriminatie, racisme en polarisatie zijn algemeen door de geschiedenis van de mensheid heen. Je verwacht het, en dat is wellicht naïef, niet van de overheid en van overheidsinstanties. De toeslagenaffaire liet ons anders zien. Het wantrouwen naar de overheid werd daardoor groter. Na elke schending van mensenrechten denken en zeggen we ‘Dit nooit meer’, maar helaas blijkt dat toch steeds weer een illusie. De dehumanisatie, polarisatie en de beschamende uitsluiting van medemensen tijdens de coronacrisis staat ons allen nog scherp op het netvlies. Mij in ieder geval wel. Ik schreef er in schaamte, verbijstering en verontwaardiging in 2021 een veel gelezen blog over: https://kompanje.org/2021/03/29/ontmenselijken-voor-de-gelegenheid/