Een ervaren intensive care verpleegkundige zei tegen mij: ‘Wij behandelen de patiënten veel te lang door. Je weet in het begin al dat ze niet zullen halen‘. Zolang ik aan de intensive care verbonden ben, en dat is al heel lang, hoor ik deze, ik noem het maar even zo, ‘klacht’. Moeten we alles doen wat we technisch kunnen? En moeten we zo lang, tegen beter weten in, een patiënt doorbehandelen? En waarom doen we dat dan? Wat is onze drijfveer? ‘Omdat de familie dat wil,’ zei een intensivist pas tegen mij toen ik hem ernaar vroeg. ‘Ook als het medisch gezien disproportioneel is?’ vroeg ik. ‘Ja, ook dan gaan we langer door,’ zei de arts. ‘Stoppen kan altijd, maar het heeft het gevolg dat de patiënt dan direct doodgaat,’ zei een andere ervaren intensivist mij, ‘En doodgaan, dat klinkt heel cliché, doe je toch echt maar een keer. Het is definitief. Je moet er daarom wel zeker van zijn dat er geen medische opties meer zijn. Die onzekerheid doet je besluiten langer door te gaan’.
Maar gaat het echt om ‘medische opties‘ vraag ik mij vaak af. Moet er een vooruitzicht op langer ‘gezond’, of een leven zoveel mogelijk vrij van ziekte en beperkingen zijn? Wanneer is het gewoon genoeg? Hoeveel beperking is nog draaglijk en aanvaardbaar?
Vorig jaar juli, schreef ik een blog over de lichamelijke en geestelijke aftakeling van Floor, onze, toen 17 jaar oude, Jack Russell. Ik noemde het blog ‘De schoonheid van de aftakeling‘ uit respect voor de ouderdom en het afglijden naar het einde. De tijd is inmiddels verstreken, we zijn nu zeven maanden verder. Floor is er nog steeds en bijna 18 jaar oud. In deze zeven maanden is zij verder lichamelijk maar vooral geestelijk afgetakeld. De laatste twee maanden werd het ons duidelijk dat zij aan alle verschijnselen van, zoals dat genoemd wordt, ‘Cognitieve dysfunctie van de oude hond‘, ook wel ‘hondendementie‘ genoemd. Zij werd als het in de namiddag donker werd rusteloos en kon dan eindeloos dwalen door de kamer heen. Wel veertig keer op een avond liep zij vanuit haar mand in de huiskamer naar haar etensbak in de keuken om te kijken of er iets in lag. Zij plaste en poepte waar ze stond. Dagelijks moesten we dweilen. Gelukkig hebben wij marmoleum in onze huiskamer op de vloer liggen. Voor veel van de routine pleziertjes van vroeger was zij steeds minder niet meer te porren. Zij verzorgde haar pels niet meer die er uiteindelijk mottig, warrig en vies uitzag. Tijdens haar slaap was zij soms incontinent en lag dan ‘s-morgens op een doorweekt dekentje in haar mand. Wij verschoonden ‘haar bed’. Wij deden haar daarom regelmatig in bad. Zij genoot dan van het warme water om haar magere lijfje. Zij at niet meer, maar schrokte. Toch was zij, schijnbaar, nog blij om erbij te horen. Om bij ons te zijn. Nog elke dag kwam zij enthousiast op ons af als we thuiskwamen. Maar dat schreef ik in juli vorig jaar, in mindere bewoordingen, ook al, en toen was het al enige tijd bezig. Zij tobde al een jaar met sterk afnemende gezondheid en fitheid en kreeg steeds meer beperkingen. Het was een jaar van beperkingen en afnemende vitaliteit.
Van de week hebben wij haar later inslapen. Het was genoeg, wij hadden het idee dat het leven voor haar een belasting werd. Het voegde niets meer toe. De onrust in haar hoofdje, het dwalen, de weg niet meer weten, de incontinentie. Een bevriende dierenarts is in de avond bij ons thuis gekomen, hij heeft haar een slaapmiddel gegeven waarna zij snel en diep op schoot in een rustige slaap viel. Daarna heeft hij haar Pentobarbital gegeven waarna haar ademhaling stokte en zij snel daarna rustig overleed. Wij hebben haar een dag in haar mand in de kamer gehouden, naast haar gezeten en in de zon van de namiddag in de koude grond in onze tuin begraven. Wij zijn oprecht emotioneel ontwricht. Wij rouwen. Een huisgenoot, een maatje die er onvoorwaardelijk altijd was, altijd blij, altijd, is gestorven. Mensen die zelf niet lang voor een dier hebben mogen zorgen begrijpen ons diepe rouw niet.
Hebben wij niet te lang gewacht. Zijn we, in analogie met patiënten op de intensive care, gewoon niet ‘te lang doorgegaan’? Ik heb mij dat de laatste maanden vaak afgevraagd. Meerdere mensen hebben het ons verbaal en nonverbaal gezegd: jullie gaan veel te ver. Wanneer moet je stoppen om te willen zorgen voor een oud dier dat voor haar leven en dood afhankelijk is van ons? De onvoorwaardelijk trouwe huisgenoot die altijd blij was als zij erbij mocht zijn. Dat ben ik bij mensen nog niet tegengekomen.
De dierenarts vertelde ons dat ruim 85% van de honden sterft door actief ingrijpen meestal vanwege een stapeling van ouderdomsklachten. De reden voor de actieve levensbeëindiging is vooral dat zij een belasting voor hun eigenaren gaan vormen. De dierenarts vertelde ons dat velen al bij de eerste keer dat de hond in de kamer plast of poept hem laten komen om er ‘een eind aan te maken’. Klaarblijkelijk moet voor hen een hond altijd vitaal zijn om te mogen blijven, de eerste tekenen van aftakeling zijn dan genoeg om het leven te laten beëindigen. Ik vind dat onbegrijpelijk. Wij hebben bijna een jaar lang dagelijks plas en poep moeten ruimen en wij hebben onze Floor in dat jaar steeds meer onthecht zien raken van het leven en van alles wat zij in haar leven leuk vond. Zijn we te lang doorgegaan? Wij vinden van niet, ook al hebben wij soms onze twijfels gehad. Floor heeft haar hele leven, van jong, vitaal, krachtig en speels tot meer rustig, bedaard, en uiteindelijk tijdens de aftakeling door de ouderdom en de onthechting van het leven bij ons mogen beleven. Zij was voor ons nooit overbodig of overmatig belastend. Het leek alsof zij zich schaamde als zij weer in de kamer geplast had. Dook dan weg achter de rand van haar mand in de zin van ‘Ik ben er niet’. De afhankelijkheid en aanhankelijkheid van haar naar ons was volledig. Maar wat voor ons van groot belang was is dat zij bijna 18 jaar lang onvoorwaardelijk een trouw maatje geweest was. Dat mag toch écht beloond worden met zorg en opoffering van ons als het lichamelijk en geestelijk met haar niet meer gaat. Het was voor ons echt geen grote moeite of opgave. Wij hebben zoveel plezier van haar gehad toen zij nog krachtig en vitaal was en wij lange wandelingen met haar konden maken. De dierenarts vertelde ons dat het maar zelden voorkwam dat honden zo oud werden en dat lag niet aan het feit dat de maximale levensverwachting korter was dan bij Floor, maar dat hun eigenaren de hond eerder lieten inslapen. Er is een omrekentabel waarin je kunt zien hoe oud een mens zou zijn bij een bepaalde leeftijd van hond of kat. Floor zou in analogie 90 zijn geweest.
Het baart mij zorgen dat in de zorg gesteld wordt of het nog wel de moeite waard is om oudere mensen te behandelen. Of hoe makkelijk mensen afstand doen van een huisdier als deze beperkingen krijgt. De schoonheid van ouderdom en de bereidheid om voor de ouderen met respect en liefde te willen zorgen maakt ons goed.
De vraag of wij bij mensen of onze huisdieren ‘te lang doorgaan’ is heel begrijpelijk maar doet mijns inziens te kort aan de natuurlijke levensloop en aan de individuele intrinsieke waarde die een mens of huisdier heeft en gehad heeft voor anderen. Zowel oude, beperkte en gebrekkige mensen en dieren zijn geen overbodige disposables als zij ‘niet meer meedoen’. Ik schreef het al eerder maar juist dat is levenskunst. Het leven te leven ook als dat niet meer zo makkelijk gaat. Sterven zullen we allemaal, niemand ontkomt eraan, maar je kan het maar eenmaal. En ziekte en ouderdom komen bijna altijd met beperkingen. Dat kunnen aanvaarden en voor elkaar willen zorgen kenmerkt de goedheid die wij naar elkaar zouden moeten hebben. Laten we daar nooit te luchtig over denken als wij oordelen over hen die afhankelijk zijn geworden van onze beslissingen.
dr. Erwin J.O. Kompanje 
Mooi dat jullie dat zo kunnen ervaren
Dikke knuffel
Nastasia
Verstuurd vanaf mijn iPhone
>
LikeLike
Een interessant verhaal.
Wat mij opvalt is dat het vooral geschreven is vanuit gezichtspunt van de ander.
De kwaliteit van leven voor de zieke mens en/of ziek huisdier krijgt minne inziens te weinig aandacht in de beschrijving.
Let wel: ik heb een niet ingevulde euthanasie verklaring liggen.
Niet ingevuld omdat ik niet weet te omschrijven wanneer voor mij de kwaliteit van leven verdwenen is.
Maar aanwezig omdat ik zeker niet een lange lijdensweg naar mijn eigen dood wil doorlopen.
Vriendelijke groet,
LikeLike
Dank Rob, Het ‘veronderstelde’ lijden van Floor was voor ons de reden om haar te laten inslapen. Voor ons was zij geen belasting….
LikeLike
Het liefdevolle heb je inderdaad goed beschreven!
Condolerende groet,
LikeLike
Ik ben van mening dat je een dier niet met een mens kunt vergelijken. Een dier kan zich niet uiten in woorden, en handelingen/uitdrukkingen interpreteren wij als zijnde dat we denken dat het dier iets bedoelt. Als een mens het leven niet meer ziet zitten, dan kan hij/zij dat aangeven middels woorden. Aan “Ik wil niet meer” valt niet te twijfelen. Als baasje neem je de verantwoordelijkheid voor de zorg van je huisdier. Daar hoort ook het beëindigen van zijn/haar leven bij. Jij bent de spreekbuis naar de dierenarts, omdat je dier dat zelf niet kan. Dus ja, ik ben van mening dat jullie veel te ver zijn gegaan met de zorg voor jullie hond.
LikeLike
Sorry voor de ietwat botte reactie van mij. Normaal gesproken ben ik niet zo zwart-wit, maar mijn reactie kwam recht uit mijn hart. Voor de rest volg ik je artikelen altijd met grote belangstelling, en jouw gedachten op papier spreken mij (bijna) altijd op een positieve manier aan. Als uitvaartondernemer heb ik dagelijks te maken met rouw en verdriet, en kan me jullie pijn goed voorstellen. Ik wens jullie veel sterkte met jullie verlies.
LikeLike
Mooi stuk weer, beste Erwin, en de spijker op zn kop…. Ik vroeg mij ooit af, toen mn eerste Teckel ‘op was’ (Cushing) of wij niet te lang waren doorgegaan met behandelingen, maar terugkijkend geen dag spijt gehad. Onlangs overleed mijn vrouw na een naar ziekbed, ik kon niet veel meer doen als bij haar zijn er tegen haar aanliggen in t Ziekenhuisbed, kreeg er gelukkig alle ruimte voor in het Maasstad Zkhuis, hoe moeilijk het ook was, ook hier geen tel spijt van, ik kan idd niet bevroeden hoe je je moet voelen iemand in die nood, mens of dier, in de steek te laten, want dat is het toch. Goed dat je dat op jouw mooie wijze nog eens onderstreept. Maarja niet iedereen ‘kan het aan’ mag ik die veroordelen? Ik zag een oude moeder die haar kinderen voor t laatst zag die op 1,5 meter afstand bleven, als houten klazen stonden ze onmachtig om die 90 jarige nog even beet te pakken, of zelf maar aan te raken…, wat voor leven schuilt hier achter…? Ik hoop dat je stuk veel gedeeld en gelezen zal worden, het moet gaan rondzingen, ik wil je eriig voor bedanken,
Met vriendelijke groet, Ernie Quist ILAB, LILA & NVvA Lid http://www.antiquarianquist.com
LikeLike
Het zou een idee zijn om eens een documentaire te maken over het te lange doorbehandelen.
Ik spreek uit ervaring dat bijna altijd de familie het niet op wil geven. Meeste vooral ouderen dan, willen dit niet. Naaste een “niet reanimeren “ verklaring zou men de optie “ niet naar IC” kunnen realiseren. Binnen de klinische zorg is deze optie er.
LikeLike
Sorry voor de ietwat botte reactie van mij. Normaal gesproken ben ik niet zo zwart-wit, maar mijn reactie kwam recht uit mijn hart. Voor de rest volg ik je artikelen altijd met grote belangstelling, en jouw gedachten op papier spreken mij (bijna) altijd op een positieve manier aan. Als uitvaartondernemer heb ik dagelijks te maken met rouw en verdriet, en kan me jullie pijn goed voorstellen. Ik wens jullie veel sterkte met jullie verlies.
LikeLike
Heel veel sterkte met de verwerking van het moeten missen van een dierbaar wezen.
Ik heb dezelfde ervaring met zowel mijn kat als mijn vader. Het vroeg van mij in beide situaties aanwezig zijn, bij mezelf zijn, onderzoeken, aanvoelen, compassie, en afstemmen op de situatie en behoeften van de ander en mezelf.
LikeLike
Beste Erwin,
Gecondoleerd met het grote verlies van Floor, zoiets hakt erin. Maar ook gefeliciteerd met het feit dat u 18 jaar een tophondje had, wat een zegen.
Als Floor mijn hondje was geweest had ik het niet anders gedaan dan u en uw vrouw. In sickness and in health geldt niet alleen in het huwelijk.
Ik heb zelf meerdere malen voor n oud maar innig geliefd dier mogen zorgen. Het is soms erg moeilijk om te bepalen waar de grens ligt tussen leefbaar en niet meer leefbaar. Ook is het met elk dier weer anders.
Voor nu even n diep gat want geen Floor en ook geen lief hondje om voor te zorgen want juist door het zorgen is de bsnd nog inniger geworden. Dus veel sterkte, ik weet hoe het voelt!
Over wat leefbaar is voor de mens is dat ook per mens verschillend, sommigen haken vrij snel af, anderen willen het leven tot de laatste druppel uitknijpen. De keus is aan de mens zelf.
Met vriendelijke groet, Yolanda Heuzen
LikeLike
Het hele gezin gecondoleerd met het verlies van een lief en waardevol dier dat toch bij het gezin hoort.
Ik moest nu zelf een paar tranen inslikken, het blijft pijn doen een verlies van iets dierbaars dat je zoveel heeft gegeven om van te houden en te delen.
Ook ik heb 12 jaar geleden mijn hond moeten laten inslapen omdat ze een inwendige bloeding had en niet meer te helpen was. Ik ben er letterlijk maanden ziek van geweest en zeker de eerste week niet kunnen eten.
Deze pijn wil ik nooit meer ervaren, voor mij geen huisdier meer.
Ik hou van dieren en zal er ook op passen als men dat vraagt, maar geen gezinslid meer, de pijn is voor mij on draaglijk.
Ja ik kan mij inleven hoe ver mensen gaan, maar er zijn echt wel grenzen.
Ik zie mensen met een flink ziek dier…. dat bijna niet meer kan lopen met grote kankergezwellen onder het lijf hangen, dieren met abcessen in hun mond of met zwerende plekken in de vacht.
een beest dat piept bij elke stap die het zet, bijna niet meer eet en drinkt.
DAN GA JE GRENZEN OVER, dan draait het niet meer om het dier maar om de lafheid van de persoon om stappen te ondernemen.
Lafheid klinkt misschien cru, maar een dier zo laten lijden omdat jezelf geen pijn wil voelen gaat toch een stap te ver.
Je stelt daarmee het onvermijdelijke uit met nog veel meer last voor het dier.
En ja met mensen denk ik er net zo over, waarom mensen kostte wat kost in leven willen houden omdat je het zelf veel te erg vindt om los te laten.
Ik heb in de zorg gewerkt en heb mensen gezien die alleen in bed lagen, geen contact mogelijk of een liefdevolle aai dat een minimale reactie gaf ( kon ook een natuurlijke reactie zijn van het lichaam).
Ze kunnen niet zelfstandig eten of drinken, moeten mondjesmaat gevoed worden.
Staren heel de dag naar het plafond met een lege blik.
En toch staat de familie erop dat ze mogen blijven leven, terwijl er geen genezing of vooruitzicht mogelijk is.
Mijn vader die Lewy Body kreeg en binnen 2 weken door de medicatie een kasplantje werd waar geen communicatie meer mogelijk was, een longontsteking kreeg en nog een week aan adem heeft liggen snacken.
Ja je wil alles doen wat in je vermogen ligt, maar zelfs ik kon niets doen voor hem en bad dat hij snel uit zijn lijden verlost mocht worden.
Ben ik daarom slecht?
Ik denk van niet, weet hoe het aanvoelt als je mond en keel kurkdroog is, je moet hoesten en bijna stikt.
Nu 19 jaar later besef ik mij dat mijn vader waarschijnlijk een afwijking had en de medicatie te traag werd afgebroken waardoor hij een opstapeling kreeg en uiteindelijk een over dosis kreeg. (hij had nog nooit medicijnen gehad).
Ik weet wel dat ik die afwijking heb en ook heel voorzichtig moet zijn of ik word echt heel erg ziek, het is dan een vergiftiging.
En ja ik ben een grote tegenstander van medicatie, want ze richten vaak meer ellende aan dan dat ze genezen.
Maar daar ging het niet over .
LikeLike
Ik begrijp dat je jezelf het leed van verlies wilt besparen maar liefde en verdriet zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ik wil de liefde nooit missen en accepteer daarom dat er een moment van pijn zal zijn .
Met het andere ben ik het helemaal met je eens , waarom een mens zowel fysiek als geestelijk zoveel laten lijden ? Ik heb het met mijn 99 jarige moeder meegemaakt die ik heb zien stikken omdat de morfine pomp niet hoger mocht , afschuwelijk om een dergelijke doodstrijd te ondergaan en mee te maken . Waar is dan de menselijkheid?
Deel ook je mening over medicijnen die zo gemakkelijk worden gegeven.
Maar neem weer een huisdier en geniet van de vele mooie momenten die je gegeven wordt .
Liefs. Hans
LikeLike
dank je Hans, maar ik heb heel veel liefde te geven aan dieren, maar liever hecht ik mij niet meer. Ook op deze manier kan ik veel doen voor een dier. Want je krijgt altijd onvoorwaardelijke liefde terug.
LikeLike
Dank je Erwin wij zijn zelf liefhebbers van inmiddels onze 5e Jack Russel en hebben verschillende sterfprocessen meegemaakt. Jouw beschrijving is voor ons zo herkenbaaar, inclusief de keuzes, die je moet maken. Ze raken aan het einde allemaal ontwricht, gedesorienteerd, maar het was het waard om dat te begeleiden.
De PDF’s zijn een kijkje in ons prive leven, maar je gooit het daarna maar weer weg.
Hartelijke groeten
Ton Baars
>
LikeLike
Erwin, wat een aangrijpend en mooi verhaal. Ik wens jou en familie heel veel sterkte.
LikeLike
Mooie blog Erwin,
Voel je onvoorwaardelijke liefde en verdriet voor Floor. Heb hetzelfde meegemaakt.
Wat betreft ouderen :
Niet alle ouderen hebben zulke liefdevolle eigen mensen om zich heen als ze wat meer hulp nodig hebben .
Ik denk dat het voor ieder anders is ,ook of je ( klein) kinderen hebt maar voor mij hoeft het leven niet meer als ik ‘ niets’ meer kan en geen invulling meer kan geven aan mijn leven en dan hoop ik vurig dat mij een menswaardig heengaan gegund wordt.
LikeLike
Lieve Floor, ik schrik een beetje van het nieuws dat je bent ingeslapen. Je was een mooie oude vrouw. Echt een knap koppie. Ik lees de stukjes van baasje altijd met heel veel plezier, maar nu lopen de tranen over mijn wang, terwijl ik op Koh Tao in een hangmat hang. Ik denk best veel aan het fenomeen overlijden en de mensen die ik mis. Ik maakte vroeger film en TV en ben tien jaar geleden toch weer naar gaan studeren en ben nu verpleegkundige… deels omdat ik sterven beter wil leren begrijpen en deels omdat ik op een meer sociaal niveau contact wil hebben met mijn omgeving en hulpbehoevenden. Samen met mijn buddy Marcel reis ik graag naar mooie plekken in de wereld omdat we bezig zijn met het verwezenlijken van een plek die H.EDEN heet. Het wordt een botanische kas waar mensen kunnen zijn om afscheid te nemen van een dierbare. Wellicht wil baasje er een keer meer over horen. Ik ga nu nog effe muziek luisteren en aan mijn hondje Stu denken die ik ook door omstandigheden moet missen. Slaap zacht lieve Floor. Kus op snuit van Denvis
LikeLike
Dank u
Met vriendelijke groetHans WagenvoortVerstuurd vanaf mijn iPhone
<
div dir=”ltr”>
<
blockquote type=”cite”>
LikeLike
Ik herken het verhaal van Floor en kan het 1 op 1 overzetten naar ons verhaal over onze Takkie, ook een Jack maar dan black and tan. 17,5jr geworden en net zo geleefd en gestorven in 2019. Wij missen hem nog steeds node. Sterkte met jullie verlies.
LikeLike
Het is zo moeilijk, dit grensgebied. Het wordt al zichtbaar in de zin dat iemand dood gaat wanneer de behandeling gestopt wordt; alsof het sterven niet allang begonnen is! En waar is dan dat moment dat genoeg genoeg is? Het is niet alleen de persoon die sterft, ook degenen die in relatie met diegene leven sterven een beetje. En wanneer is de constellatie er klaar voor? Het moment wordt uitgesteld, maar is het er niet al? Het niet in deigen kunnen kijken can get onafwendbare, misschien is DAT wel volksziekte nummer één. De grenzen van de maakbaarheid zijn bereikt, en er is een pas op de plaats en diepe bezinning nodig, we dienen ons opnieuw te verhouden tot datgene waarvan het even leek dat we dat konden controleren….het einde kan rauwer dan rauw zijn. Rouw geeft dat plaats, en we mogen opnieuw LEREN om te rouwen, al vóór de laatste adem uitgeblazen is. Bereid om te zorgen maar niet langer bereid om kost wat het kost het lichaam te laten functioneren, dienstbaar aan het LEVEN, in AL diens facetten.
Getekend: een ouwe pleeg
LikeLike
Bedankt voor het mooie artikel! De afgelopen jaren is flink bezuinigd op intensive care, zowel qua bedden als qua personeel. Het is een merkwaardige tegenstelling van het Corona narratief, dat de ene hand van de overheid de samenleving hervormde om de intensive care te beschermen, terwijl de andere hand de intensive care afbrak.
Waar intensive care in veel gevallen het mensenleven onnatuurlijk rekt, denk ik bij euthanasie aan het onnatuurlijk vervroegen van de dood. Wanneer een hond er geen zin meer in heeft houdt hij op met eten. Zolang hij dat nog wel doet, vindt hij het zelf kennelijk de moeite waard. Het blijft moeilijk, dit grensgebied.
LikeLike
Gecondoleerd met het verlies van Floor. Prachtig blog. Heel herkenbaar. Hier neemt onze Entlebucher Odin langzaam maar zeker afscheid van het leven zoals hij dat kende. Hij wordt dit jaar 15, en dat is oud voor zijn ras. Als wij rekening met hem houden, horen we soms de opmerking: dus jullie hond gijzelt jullie? Die mensen snappen het ook niet. Wat het is zoveel jaar een onvoorwaardelijk trouw mede-gezinslid te hebben, en wat het is samen te genieten en te zorgen. Onze hond leert ons veel over het proces van ouder worden, afhankelijker worden. Wij zijn hem daar nog elke dag dankbaar voor – en hopen dat het moment dat ook wij die beslissing moeten nemen (is het nu genoeg geweest?) nog even uitgesteld mag worden
LikeLike
Ik wens u veel sterkte en hoop dat de leegte die zij nu achterlaat zich zal vullen met alle lieve herinneringen. Onwillekeurig denk ik tijdens het lezen terug aan de vrouw, waarover u schreef in coronatijd, die haar man niet kon laten gaan. Ik vraag mij af of u daar nu achteraf toch anders naar kijkt? Voortschrijdend inzicht? 100 dagen met een premature tweeling op neonatolgie leerde mij dat er geen regels bestaan voor stoppen of doorgaan, handelen uit liefde en zorg, met steeds opnieuw afwegen en uiteindelijk tot een voor de toekomst leefbare beslissing voor alle betrokkenen komen is in geen enkel geval vergelijkbaar, of het nu mens of dier betreft. Integere afwegingen kunnen dan nooit fout gemaakt zijn. De zwaarte van de beslissing verhoudt zich recht evenredig met de liefde voor mens of dier.
Moge de volgende column een mooi verhaal zijn uit het leven van Floor. Nogmaals sterkte!
LikeLike
Prachtige foto’s. Wanneer de pijn van het zien lijden groter wordt dan de pijn van het afscheidnemen, neemt het hart een besluit. Daar komt voor mij geen hoofd aan te pas. De foto van onze hond heeft jarenlang op de kast in de keuken gehangen, op oog hoogte. Wanneer wij elkaar ‘aankeken’ kwam het gevoel naar boven: ik heb jou gekend.
LikeLike
gecondoleerd en wat mooi beschreven en wat mooi gedaan!
herkenbaar, leef hier met mijn hoogbejaarde poes, bijna 21, met haar beperkingen zo liefdevol aanwezig, mijn maatje om ja voor te zorgen en ik werk ook in de zorg, dus zie ook de parallellen. ze heeft al een aantal flinke dips gehad en krabbelt er steeds weer uit. nu heb ik met haar afgesproken dat zij het mij gaat vertellen als het echt genoeg…is…..liefs, Anneloes en poes Bontje, Utrecht
LikeLike
Wat een groot verlies en wat een dierbare foto’s van jullie Floor. Het verlies van een huisdier is zo groot en zo rauw. Hoop dat jullie samen gedragen worden door heel veel mooie en dierbare herinneringen. De leegte went nooit.
Er is nooit één antwoord omdat er niet een waarheid is als het gaat om ouderdom en lijden. Liefde, verlies en pijn….alles is zo verbonden. Jullie hebben je hart laten spreken. Floor wordt nooit vergeten!
LikeLike
Dank, Erwin, voor je invoelbare verhaal.
Wat ik ingewikkeld vind, zowel als het gaat om mensen als over huisdieren, is de projecterende gevoelens van degenen rond hen die van hen houden.
We willen graag het beste voor onze dierbaren, dat leidt hopelijk tot optimale, onbaatzuchtige zorg. Tegelijkertijd willen we onze dierbaren zo lang mogelijk bij ons houden. Het risico kan zijn dat we dan uiteindelijk suboptimale zorg bieden, om het leven ‘koste wat kost’ te behouden.
Dit blijft voor mij een groot dilemma waar alleen open en waardevrij communiceren met alle betrokkenen behulpzaam is om de juiste keuzes te maken.
Ik maak op uit je verhaal over je hond dat jullie dit ook deden. Herkenbaar voor mij als een leven lang hondenbezitter.
Ik heb als huisarts (40 jaar praktiserend geweest) wel meegemaakt dat sommige familieleden bij zorgvuldig besproken en toegepaste palliatieve sedatie toch aandrongen op versnelling door ‘nog een extra spuitje te geven’. Helaas vaak om heel triviale redenen. En onmacht om met de situatie om te gaan.
Ik durf te stellen dat door verlieservaringen op nog jonge leeftijd, wij al hadden geleerd dat alles bespreekbaar mag zijn. Zo was de levensinstelling van mijn vrouw Margit en mij.
Vorig jaar mei overleed mijn lieve Margit, 70 jaar, wij waren 50 jaar samen. 4 kinderen, 7 kleinkinderen, een ‘rijk’ leven! Zij wenste uiteindelijk palliatieve sedatie, hoewel ze ook een euthanasieverklaring had. Zij was letterlijk doodziek tijdens haar 2e recidief baarmoederkanker. De laatste 6-8 weken voor haar dood zei ze: “ik moet voldoende ellende hebben om echt de stap te maken naar de dood”.
De laatste 6 dagen voor haar dood was het nauwelijks meer mogelijk haar (vooral lichamelijk) lijden verzachten. Het besluit om te starten met de sedatie was voor haar een enorme opluchting en bevrijding.
Zij was toen al enkele weken steeds meer teruggekeerd tot de kern van haar zijn, zij vond dit geen regie over haas leven maar autonomie in haar leven. Regie heb je over de ander, autonomie gaat over jezelf.
Ik voel me gelukkig hoe zij dit expliciet beleefde, in verbondenheid en gesprek met mij, de kinderen en kleinkinderen, en nabije vrienden.
Zij overleed binnen 24 uur na het starten van de sedatie! Dat is in mijn ervaring heel snel, ‘het bewijs’ dat haar lichaam nog veel zieker dan we allen dachten.
Hoe groot het verlies ook is en hoe rauw de rouw, het feit dat zij zo krachtig haar laatste weken en dagen beleefde en wat zo paste bij haar levensinstelling, stemt ons allen mild over haar onvermijdelijke dood.
Luisteren, duiden, praten, huilen, lachen. Zo waren we verbonden en blijven we verbonden met elkaar.
Zo, dit wilde ik even kwijt….
LikeLike
Het intrinsieke probleem bij de vraag “zijn we te lang doorgegaan ?” is dat je die vraag pas achteraf kunt stellen en dat je het niet opnieuw kunt doen. Het logische gevolg is dat je het antwoord op die vraag dus per definitie niet krijgt en de vraag blijft knagen.
Uit uw verhaal blijkt zonneklaar dat Floor een lid van uw gezin was, een dier onder de dieren waar u intens van hield. Daar ga je dus met het grootste respect mee om. Pas toen het voor u duidelijk was dat de kwaliteit van leven niet meer opwoog tegen het daarmee gepaard gaande lijden, nam u de finale beslissing.
Het probleem is dat mensen kunnen aangeven wanneer het voor hun genoeg is. In elk geval van te voren in een mondelinge of schriftelijke verklaring. Een ander dier dan de mens kan dat niet, althans niet verbaal of in geschrift. Maar in het finale stadium kunnen ook mensen dat soms niet meer. Het is dan aan de omgeving, de mensen die de persoon of het dier intens liefhebben, om voor die persoon of dat dier te beslissen. Wat anderen daarvan vinden is in essentie irrelevant omdat die anderen nooit alle ins en outs van die beslissing kunnen overzien. Een opmerking als “u bent te lang doorgegaan” zegt niets over uw beslissing, maar alles over hoe de persoon die die opmerking maakt erin staat. Het geeft aan hoe die ander het zou doen en ja, dat kan best eens anders zijn dan hoe u het gedaan heeft.
Sprekend voor mezelf zou ik als ik in een situatie geraak waarin voor een geliefde het leven niet meer leefbaar lijkt het “belang” van de mens of het dier voorop stellen. Maar ik weet nu al zeker dat dat me niet 100 % gaat lukken, simpelweg omdat ik mijn dierbaren niet kwijt wil. Dus blijft na het definitieve afscheid de vraag of ik het wel goed gedaan heb zich opdringen. Ook die vraag moet ik zelf beantwoorden.
Mag ik u alle kracht en wijsheid toewensen om met het verlies en met uw vragen om te gaan.
LikeLike
Een verlies doet de tijd vertragen en geeft dan ruimte om terug te kijken op al het moois dat is gepasseerd. Afscheid nemen is hard werken en het is fijn als je dat met anderen kan delen. Het moment “wanneer” is zo specifiek, zo gebonden aan de baasjes of familie, aan de “patiënt” en de omstandigheden, dat het gelukkig is dat we kunnen terugvallen op de onafhankelijke expertise van een dierenarts of arts.
Geniet van de mooie herinneringen die jullie hebben aan Floor.
Hartelijke groet,
Gert
LikeLike
Indrukwekkend stukje weer Erwin.
Ik kan het bewustzijn van een dier niet begrijpen en projecteer dus mijn eigen bewustzijn zonder erbij na te denken op hond, kat of cavia. Of eend.
En heb vaak evenveel verdriet om de dood van een huisdier als van een vriend of iemand anders waar ik aan gewend was.
Laatste dier was mijn huiseend Manke Nelis , die ‘ s morgens en ‘s avonds een ( natte) boterham kwam halen . ( ik woon op een woonboot) en gestorven is op mijn voor hem gebouwd eendevlotje.
Even huilen en tegelijk denken; “ wat schitterend “!
Evenzo zie je in ieder mens ook altijd iets van jezelf. Is zelfs letterlijk zo ; als je een portet van iemand maakt maak je eigenlijk ook een zelfportret.
Verdriet om de dood van een dierbare is ook altijd verdriet om jezelf. Identificatie dingen en zo. Open deur. Maar erg waar.
Bij een dier is het wél moeilijker te bepalen of er sprake is van ondragelijk lijden denk ik. Dan is het inderdaad maar het best om een beetje op je intuïtie af te gaan.
Het schijnt mij toe dat jullie dat prima hebben gedaan!
LikeLike